یکی از سخت ترین و پیچیده ترین مکان های حفاری در گنج یابی و باستان شناسی حفاری تپه های باستانی یا تومولوس ها هستند که هم زمان بر هستند و هم بسیار پر هزینه . چرا که از معماری پیچیده ای برخوردارن و نمیشه به راحتی به اتاق های اصلی آنها دست پیدا کرد.اطلاع از نوع معماری و پلن آنها بسیار مهم و حیاتیه.
تومولوس ها به دو شکل مشاهده می شوند :
1- مزارهای با اتاق های زیاد:
ما به اینها تومولوس های خانوادگی می گوییم، ورودی داشته، به اتاقهای مزار توسط تونل های از قبل ساخته شده وارد می شدند و هر کدام از افراد خانواده که می مرند از این تونل ها وارد شده و مرده را در کنار جسد های دیگر می گذاشتند.
2- تومولوس های تک اتاقه:
در این گونه تومولوس ها، تونل و یا ورودی وجود ندارد. ارتفاع تومولوس ها و لایه های آن به ما نشان می دهد که تومولوس ورودی دارد یا نه، و در مورد ثروتمندی فرد به ما اطلاعات می دهد.
ورودی تومولوس :
ورودی های تومولوس ها در جهت جنوب غربی و شمال شرقی بوده و اگر قرار است که این تومولوس ها با روش برش یک چهارم حفر شوند، اول باید برش طرف جنوب غربی انتخاب شود، اگر نتیجه ندهد، برش جهت شمال شرقی باید انتخاب شود.
در بعضی تومولوس ها به جای اتاق قبر در زمین، صندوق های قبر تابوتی پیدا می شود، در بعضی از آنها سیستم تله و یا گمراه کننده هایی قابل مشاهده می باشد.
گمراه کننده ها :
بر روی قبر اصلی یک اتاق خالی درست می کنند و تونل هایی که به اتاق های تقلبی راه دارند و در بعضی از آنها نیز هدیه ها در اتاق دیگری می باشد.
همانطور که در گوردخمه ها وجود دارد، در بسیاری از مزارهای تومولوس ها نیز در زمان خودشان غارت هایی صورت گرفته است.
از تومولوس ها، طلاهای درخشانی که دفینه یابان انتظارش را دارن پیدا نمی شود، از تومولوس ها اشیایی که شخص مرده در طول حیاتش از آنها استفاده می کرده پیدا می شود
