مرگ مرموز ترين ،ناشناخته ترين ومهم ترين درد بشر در طول تاريخ بوده است،او براي دست يابي به جاودانگي، تلاش زيادي كرده و به ايجاد بناهاي باشكوهي دست زده كه بخش قابل توجهي از آنها پا برجاست. در مقاله” آرامگاه در ايران بطور مفصل به بررسي آرامگاه هاو بناهاي آرامگاهي دوران پيش از تاريخ ،مادها، هخامنشيان ،پارتها ،ساسانيان و دوره اسلامي پرداخته كه در اينجا از تكرار آن خودداري كرده و در اين مطلب به معرفي چند گورستان تاريخي اكتفا مي كنيم.
همانطور كه در زندگي اجتماعي واقعيت هائي چون اختلاف طبقاتي،قشر بندي اجتماعي و جنسيت بسيار تعيين كننده هستند در گورستان نيز، اين عوامل بصورت بارزي خود نمائي مي كنند به عنوان نمونه بناهاي ياد شده در بالا براي افراد برگزيده ساخته مي شدند و مردم عادي از آنها بي بهره بودند.ولي مردم نيزبراي ماندگاري، راه خود رايافتندو با توجه به اينكه سنگ مصالحي با دوام و مقاوم است از آن براي نشان گور خود استفاده كردند. سنگ هاي گور تنديس هاي متنوعي هستند كه در نقاط مختلف به شكل هاي گوناگون ديده مي شوند. شكل ها، نقش ها و نوشته هاي روي سنگ هاي گور دنيائي از ناگفته ها را در دل خود پنهان كرده اند بطوري كه پژوهش بر روي هر گورستان بطور كامل و مجزا ضرورت دارد. اصولا”گورها و روش تدفين در هر سرزمين و در هر دوره تاريخي، نشانگر نوع اعتقادات، آداب و رسوم، سنت ها و باورهاي يك قوم يا مردم يك سرزمين بوده ،گورهاي كشف شده درمحوطه هاي تاريخي ،پژوهشگران را به كوره راههاي متروكه تاريخ راهنمايي مي كنند و به پرسش هاي آنان پاسخ مي گويند.
برخي از سنگ گورها كه بيشتر به دوران اسلامي تعلق دارند داراي تزئينات ويژه اي شامل آيات قرآني با خط كوفي ونقش هاي تزئيني و اسليمي وگاهي مشبك هستند، هر چند كه آن تزئينات، تجملي در حد بناهاي گفته شده ندارند، ولي آنها نيز به اقشار برگزيده جامعه تعلق داشته اند به عنوان مثال مي توان سنگ گورهاي تكيه هفت تنان شيراز، سنگ گورهاي عمارت باغ نشاط لار، سنگ گور موجود در مقبره شيخ كلخوران اردبيل و يا سنگ گور”ابي سعدبن محمدبن احمد كدوك” كه در موزه متروپليتن نيويورك نگهداري مي شود رانام برد، ولي در اين پژوهش بيشتر به نمونه هاي مربوط به عموم مردم پرداخته شده است.
همانطور كه گفته شد سنگ گورها بسيار متنوع هستند و آن ها را مي توان به ترتيب زير طبقه بندي نمود:
1- سنگ گورهاي افقي كه هم سطح زمين بوده و گاهي از سطح زمين كمي بلند تر هستند مانند بسياري از گورهاي استان مركزي. اين سنگ گورها بيشتر برنگ سياه،خاكستري وگاهي سفيد هستند.
2- سنگ گورهاي عمودي يا محرابي كه بيشتر شكل منظمي دارند مانند گورستان هفشجان، سفيد چاه، تربت جام، تايباد و بستك.
3- سنگ گورهاي عمودي ساده و بدون نقش مانند نشتيفان.
4- سنگ گورهاي صندوقي مانند سنگ گورهاي هفشجان، عمارت نشاط لار، مقبره شيخ كلخوران اردبيل، تكيه هفت تنان شيراز و بستك لارستان.
5- سنگ گورهاي تنديس وار مانند شير، قوچ، اسب و انسان سنگي كه به ترتيب در خوزستان، هفشجان، چا لشتر و مشكين شهر موجود است.