شهرستان ماهنشان با مساحت چهار هزار و 180 کیلومتر مربع در امتداد 48 درجه و 10 دقیقه تا 36 درجه و 20 دقیقه طول شرقی نصف النهار گرینویچ و 37 درجه و 10 دقیقه تا 36 درجه و 20 دقیقه عرض شمالی خط استوا با ارتفاع یک هزار و 350 متر از سطح دریا واقع شده است.
این شهرستان از موقعیت جغرافیایی ویژه و ممتازی به لحاظ قرارگیری و ارتباط با سایر نواحی برخوردار و دارای اقلیم خشک و سرد بوده و میانگین بارش سالانه در شهرستان 9/251 میلیمتر و متوسط دمای آن از حداقل 7/8 الی حداکثر 1/21 درجه سانتیگراد در تغییر بوده و این مقادیر برای متوسط سالانه حداقل دارای روزانه 8/21 الی 0/43 درجه سانتیگراد است.
مادها از طریق مصب و کناره های رودخانه قزل اوزن وارد فلات ایران شده و در روستاهایی همچون مادآباد در 15 کیلومتری شهر ماهنشان مستقر شدند و وجود قلعه های دفاعی مانند قلعه بهستان در 12 کیلومتری ماهنشان معماری زیبا و هنرمندانه ای را به نمایش گذاشته است.
در دوره افشاریه این شهرستان محل استقرار ایل افشار بوده که بیشترین موقعیت جغرافیایی این ایل در حاشیه رودخانه قزل اوزن بوده است.
ایل افشار یکی از مهمترین تیره های غنی بگلو بوده که در کتاب مراة البلدان از این منطقه به عنوان منطقه افشاریه یاد شده است.
همچنین از دهستان قزل گچیلو نیز بعنوان منطقه افشاریه یاد شده که از فرهنگ دولت نادرشاه افشاری خبر می دهد.
در دوره صفویه این منطقه از موقعیت استراتژیکی خاصی برخوردار بوده و محور تدافعی در مقابل تهاجمات عباسیان بوده و مبارزاتی بین شیعیان صورت گرفته که مقبره هایی با زبان عربی از جمله قبرستان شهیدلر وجود دارند.
ˈشهر ماهنشانˈ این محل از قدیم محل استقرار قوم ماد بود که مرکز آنها در منطقه جایی بوده که اکنون روستای مادآباد قرار دارد.
*اماکن تاریخی:
قلعه بهستان متعلق به دوره هخامنشیان، حسینیه روستای قلعه ارزه خوران(دوره سلجوقیان و ایلخانیان)، مقبره مولانا همتی انگورانی(قرن دهم هجری)، گنجعلی بیگ قلعسی در روستای گنج آباد(دوره قاجاریه و پهلوی)، قلعه یاستی قلعه در روستای یاستی قلعه(دوره ساسانی)،تپه تاریخی منجیق لیق در روستای یاستی قلعه مربوط به دوره اسلامی، گیلار تپه(قرن ششم هجری قمری و دوره سلجوقیان و ایلخانیان) در روستای قلعه جوق سیاه منصور، قبرستان گورتپه در روستای ینگجه سینار مربوط به دوره اشکانی و هزاره پنجم پیش از میلاد، یخچال طبیعی قوشقار و قلعه جوق سیاه منصور.
*مکان های دیدنی و تاریخی:
شهرستان ماهنشان که در باختر استان زنجان واقع شده یکی از آبادترین و بکرترین مناطق این استان است و از جاذبه های تاریخی و طبیعی فراوانی چون دریاچه طبیعی، رودخانه های متعدد دایمی و فصلی، کوههای سر به فلک کشیده،چشمه ها، باغها و کشتزارهای زیبا و دیدنی برخوردار است.
قلعه قدیمی یاستی قلعه که به دوره ساسانیان مربوط می شود گواه دیرینگی سکونت در این ناحیه است.
چشمه های آب معدنی، کرانه رودخانه های منطقه، دریاچه آب شیرین، کاروان سراها و قلعه های قدیمی_ که قدمت بیشتر آنها به دوره های میانی اسلام می رسد، برخی از جاذبه های شهرستان ماهنشان هستند که در قسمتهای مختلف منطقه پراکنده شده اند و روی هم جغرافیای جهانگردی این شهرستان را تشکیل می دهند.
ماههای خرداد و تیر بهترین ماههای سفر به این منطقه است و وجود جاذبه های تاریخی در شهرستان ماهنشان حکایت از تاریخ و پیشینه تاریخی این منطقه دارد.
رودخانه هایی که در شهرستان ماهنشان جریان دارند همگی از ارتفاعات متعدد این شهرستان سرچشمه گرفته و آبادانی و زیبایی منطقه ماهنشان را سبب شده اند.
باغهای خرمی که در کرانه این رودخانه ها بوجود آمده اند از گردشگاههای محلی مردم منطقه هستند.
چشمه آب گرم میانج و حلب که در دهستان انگوران واقع شده اند و چشمه آب معدنی ینگجه که در روستایی به همین نام واقع شده، از مراکز مهم آب درمانی به شمار می آیند که مردم منطقه و مسافران از آن استفاده می کنند.
رودخانه قزل اوزن که از چهل چشمه کردستان سرچشمه می گیرد در حدود 90 کیلومتر طی مسافت در شهرستان از شمال غرب شهرستان خارج و به سد منجیل سپس به دریاچه خزر می ریزد.
افزایش بهره برداری سطحی از رودخانه های این شهرستان توسط کشاورزان از طریق ایجاد پمپاژهای عمومی و بزرگ و تزریق اعتبار برای تکمیل و تجهیز چاههای عمومی دهان گشاد در سالهای گذشته، کشت هدایت شده محصولات کشاورزی سازگار با اقلیم و متناسب با بازار و فروش، گسترش محصولات سردرختی و محصولات جدید مانند پسته، زعفران، قارچ و دانه های روغنی عمده و غیره راهکار توسعه آن شده است.
کاروانسرای سرچم، قلعه یاستی قلعه، قلعه باستانی بهستان و قلعه صخره ای مهر از مهمترین جاذبه های تاریخی شهرستان ماهنشان هستند.
بیشتر مناطق شهرستان ماهنشان کوهستانی و صعب العبور بوده و کوههای بزرگ و مرتفع و دره های عمیق مهمترین چهره طبیعی منطقه بخصوص نواحی غربی آن است.
کوه بلقیس با ارتفاع سه هزار و 332 متر در قسمت غربی این شهرستان واقع شده که بلندترین قله استان زنجان است.
کوههای صندوق سندان و شیشه بلاغ هر کدام به ارتفاع سه هزار و 27 متر و زرنیخ با سه هزار و 50 متر از دیگر ارتفاعات بلند این شهرستان محسوب می شود.
مشاهیر و شخصیتهای تاریخی این شهرستان می توان به مرحوم حجت الاسلام اسماعیل موسوی زنجانی(امام جمعه فقید زنجان)، مولانا همتی انگورانی، سیدابوالقاسم قشلاجوقی یکی از فلاسفه قرن 11، مرحوم حجت الاسلام خسروی(امام جمعه اسبق تکاب) اشاره کرد.
تاکنون 186 اثر تاریخی شهرستان ماهنشان شامل تپه ها، قلعه ها و غیره شناسایی شده و بیشتر آنها در آثار ملی به ثبت رسیده است.
شهرستان ماهنشان در تاریخ 16/8/1375 براساس مصوبه شماره 2/100350 هیأت وزیران از شهرستان زنجان منتزع و با تأسیس فرمانداری به شهرستان تبدیل شد.
هم اکنون این شهرستان شامل دو بخش مرکزی و انگوران، دو شهر ماهنشان و دندی، پنج دهستان شامل ماهنشان، اوریاد و قزل گچیلو (واقع در بخش مرکزی) و دهستانهای قلعه جوق سیاه منصور و انگوران واقع در بخش انگوران است.
تعداد روستاهای شهرستان ماهنشان یک هزار و 128 روستاست که 62 روستا در بخش مرکزی و 66 روستا نیز در بخش انگوران قرار دارد.
جمعیت شهرستان ماهنشان بر اساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال گذشته 42 هزار و 312 نفر و فاصله این شهر تا مرکز استان زنجان 107 کیلومتر است.
اغلب مردم این شهرستان شیعه اثنی عشر هستند و درصد کمی از پیروان اهل تسنن نیز در این شهرستان زندگی می کنند.
