یکی از مواردی که در گنج یابی و حتی باستان شناسی اهمیت دارد بررسی برخی از تل های خاکی مورد کاوش در گذشته توسط افراد برای دفینه می باشد که در اینجا سعی می کنیم موارد مربوط این موضوع را با نگاه گنج یابی و کاوش دفینه بررسی کنیم:
معمولا در مواقع حساس و جنگی مخصوصا در زمان حمله مغول حکم بر این شد که اموال و خراجی که وجود دارند رو پنهان کنند که برای پنهان کردن اموال و فرار کردن از معرکه معمولا در کف خود محل دیده بانی چاهی حفر میکردند و سنگ چین میکردند و اموال رو درونش میذاشتند و سپس سنگی رو درب چاه میذاشتن.
مهمترین مسئله کار وجود یک جنازه در روی سنگ چاه هست که برخی موارد افرادی فکر میکنند این موارد قبر هستند و به نوعی مقبره هستند ولی کاملا در اشتباه هستند این جنازه ها جنازه های قربانیهایی هستند که در پنهان کردن دفینه دست داشته اند و پس از اتمام کار محکوم به مرگ بوده اند به دلیل لو نرفتن مکان دفینه . از این جنازه معمولا به عنوان نشانه هم در زیر خاک استفاده میشده و به همین راحتی دست از سر جنازه قربانی هم بر نمیداشتند بلکه برای علامت هم استفاده میکردند که به نوعی گول زننده هم هست برخی موارد بوده که افرادی به این جنازه ها رسیدن یا به خاطر عذاب وجدان کار رو رها کردن یا افرادی برای دور زدن دیگران وقتی به جنازه رسیدن دیگران و خود رو به دروغ و از ریا ملامت میکردند که این قبره و چیزی نداره بیاید روشو بپوشونیم بریم و بعد خودش سر فرصت میومده ترتیب کار رو میداده . پس به این نتیجه میرسیم که قرار دادن جنازه بر روی کار هم نوعی حیله بوده و نوعی سواستفاده دیگر از نوکر یعنی نوکر باید همیشه نوکر باشه چه سالم باشه چه مرده باشه چه استخونهاش مونده باشه . سپس کل محل دیده بانی رو تخریب میکردند و به صورتی لایه گذاری میکردند که معمولا برای دفینه ها لایه گذاری میکنند البته از این راه همان یاغیان و سرکشانی همچون مغولها هم استفاده میکردند چون امکان حمل بار برای اینکه مدام در تاخت و تاز بودند ممکن نبود مجبور به پنهان کردن انها بودند و چون وقتی زیاد نداشتند این شیوه سریع رو به کار میبستند و سریع کار رو تمام میکردند و راهی تاخت و تاز خود میشدند غافل از اینکه ممکن است برگشتی در کار نباشد و اموال هزاران سال بر سر جای خود میماندند تا دست قسمت دست فردی را به ان برساند . معمولا وقتی کار لایه گذاری تموم میشدروی کار برای اینکه محل دقیق وجود دفینه موجود باشه چاله اتشی رو درست میکردند و درونش اتش میکردند و این چاله اتش همیشه برای رهگذرها مورد استفاده بوده غافل از مورد موجود در زیر این چاله اتش.
عمق کار در این موارد حداکثر یک متر و نیم بوده
نوع دومی هم هست که این مورد به جای چاه از تنور با دیواره ساروجی استفاده میشده و به نوعی تنورهای دو طبقه بودند تنور اول یا خالی بود یا دارای بار اندکی بود برای گمراه کردن که بگه دیگه چیزی نیست و همین بوده و به مال اصلی دست پیدا نکنند بار اصلی هم در تنور در دل تنور مکانهایی رو درست میکردند به عنوان جاساز و اونا رو منظم در مکانهای خوشون قرار میدادند مثلا اگر مورد قوری بود در دیواره جایی شبیه و اندازه ان قوری تعبیه میکردند و قوری رو درونش میذاشتند باقی مواردی که گفته شد عینا شبیه مورد اول است.