مرگ مرموز ترین ،ناشناخته ترین ومهم ترین درد بشر در طول تاریخ بوده است،او برای دست یابی به جاودانگی، تلاش زیادی کرده و به ایجاد بناهای باشکوهی دست زده که بخش قابل توجهی از آنها پا برجاست. در مقاله” آرامگاه در ایران[۱]”بطور مفصل به بررسی آرامگاه هاو بناهای آرامگاهی دوران پیش از تاریخ ،مادها، هخامنشیان ،پارتها ،ساسانیان و دوره اسلامی پرداخته که در اینجا از تکرار آن خودداری کرده و در این مطلب به معرفی چند گورستان تاریخی اکتفا می کنیم.
همانطور که در زندگی اجتماعی واقعیت هائی چون اختلاف طبقاتی،قشر بندی اجتماعی و جنسیت بسیار تعیین کننده هستند در گورستان نیز، این عوامل بصورت بارزی خود نمائی می کنند به عنوان نمونه بناهای یاد شده در بالا برای افراد برگزیده ساخته می شدند و مردم عادی از آنها بی بهره بودند.ولی مردم نیزبرای ماندگاری، راه خود رایافتندو با توجه به اینکه سنگ مصالحی با دوام و مقاوم است از آن برای نشان گور خود استفاده کردند. سنگ های گور تندیس های متنوعی هستند که در نقاط مختلف به شکل های گوناگون دیده می شوند. شکل ها، نقش ها و نوشته های روی سنگ های گور دنیائی از ناگفته ها را در دل خود پنهان کرده اند بطوری که پژوهش بر روی هر گورستان بطور کامل و مجزا ضرورت دارد. اصولا”گورها و روش تدفین در هر سرزمین و در هر دوره تاریخی، نشانگر نوع اعتقادات، آداب و رسوم، سنت ها و باورهای یک قوم یا مردم یک سرزمین بوده ،گورهای کشف شده درمحوطه های تاریخی ،پژوهشگران را به کوره راههای متروکه تاریخ راهنمایی می کنند و به پرسش های آنان پاسخ می گویند.
برخی از سنگ گورها که بیشتر به دوران اسلامی تعلق دارند دارای تزئینات ویژه ای شامل آیات قرآنی با خط کوفی ونقش های تزئینی و اسلیمی وگاهی مشبک هستند، هر چند که آن تزئینات، تجملی در حد بناهای گفته شده ندارند، ولی آنها نیز به اقشار برگزیده جامعه تعلق داشته اند به عنوان مثال می توان سنگ گورهای تکیه هفت تنان شیراز، سنگ گورهای عمارت باغ نشاط لار، سنگ گور موجود در مقبره شیخ کلخوران اردبیل و یا سنگ گور”ابی سعدبن محمدبن احمد کدوک” که در موزه متروپلیتن نیویورک نگهداری می شود رانام برد، ولی در این پژوهش بیشتر به نمونه های مربوط به عموم مردم پرداخته شده است.
همانطور که گفته شد سنگ گورها بسیار متنوع هستند و آن ها را می توان به ترتیب زیر طبقه بندی نمود:
۱- سنگ گورهای افقی که هم سطح زمین بوده و گاهی از سطح زمین کمی بلند تر هستند مانند بسیاری از گورهای استان مرکزی. این سنگ گورها بیشتر برنگ سیاه،خاکستری وگاهی سفید هستند.
۲- سنگ گورهای عمودی یا محرابی که بیشتر شکل منظمی دارند مانند گورستان هفشجان، سفید چاه، تربت جام، تایباد و بستک.
۳- سنگ گورهای عمودی ساده و بدون نقش مانند نشتیفان.
۴- سنگ گورهای صندوقی مانند سنگ گورهای هفشجان، عمارت نشاط لار، مقبره شیخ کلخوران اردبیل، تکیه هفت تنان شیراز و بستک لارستان.
۵- سنگ گورهای تندیس وار مانند شیر، قوچ، اسب و انسان سنگی که به ترتیب در خوزستان، هفشجان، چا لشتر و مشکین شهر موجود است.
